Kontrola NIK dotycząca Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu
Temat kontroli
Realizacja "Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032". Kontrola Nr P/15/087
Podmiot realizujący kontrolę
Najwyższa Izba Kontroli
Zakres kontroli
Kontrolę przeprowadzono w Ministerstwie Gospodarki oraz w trzech Oddziałach Terenowych Agencji Nieruchomości Rolnych, w czterech urzędach marszałkowskich (województw: lubelskiego, lubuskiego, łódzkiego i świętokrzyskiego), czterech starostwach powiatowych (powiatów: biłgorajskiego, kieleckiego, łódzkiego, strzelecko-drezdeńskiego) oraz 16 urzędach gmin.
Ocena
Najwyższa Izba Kontroli ocenia negatywnie dotychczasową realizację Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Przebieg realizacji Programu oraz stopień zaangażowania odpowiedzialnych organów uprawnia do oceny, że termin usunięcia wyrobów zawierających azbest nie zostanie dotrzymany. Wyniki kontroli wykazały, że określone w Programie podstawowe warunki terminowego oczyszczenia kraju z azbestu polegające na zapewnieniu odpowiednich środków finansowych na prowadzenie prac związanych z bezpiecznym usuwaniem wyrobów azbestowych oraz stworzeniu regulacji prawnych stymulujących efektywne współdziałanie właścicieli obiektów budowlanych z władzami lokalnyminie zostały spełnione. Nadal nie jest nawet znana ilość azbestu, którą należy usunąć, pomimo że pierwsza edycja Programu realizowana była już od 2003 roku.
Sformułowane wnioski pokontrolne
Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli – dla prawidłowej realizacji zadań wynikających z „Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032”, niezbędne jest m.in. podjęcie przez Ministra Rozwojudziałań polegających na:
1. przeprowadzeniu przeglądu i analizy obowiązujących przepisów prawa dotyczących usuwania azbestu w celu opracowania kompleksowej propozycji zmian zapewniających jednolitą interpretację pojęć stosowanych przez prawodawcę i jednoznaczne określenie obowiązków spoczywających na podmiotach wykorzystujących wyroby zawierające azbest, a w szczególności doprecyzowanie pojęcia „wykorzystujący”, użytego w art. 162 ust. 2 i 3 ustawy Prawo ochrony środowiska oraz § 10 pkt 2 i 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r., uwzględniając przy tym podmioty wymienione w rozporządzeniu z dnia 2 kwietnia 2004 r., oraz na uregulowaniu problematyki azbestu w odrębnej ustawie;
2. skoncentrowaniu wsparcia logistycznego i finansowego na:
a) usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów użyteczności publicznej, zgodnie z rezolucją Parlamentu Europejskiego z 2013 r., wg „planu działania na rzecz bezpiecznego usuwania azbestu z budynków publicznych i budynków, w których są świadczone usługi wymagające regularnego dostępu klientów”,
b) usunięciu wyrobów, którym przypisano pierwszy stopień pilności oraz na obszarze o najwyższych stwierdzonych stężeniach azbestu w środowisku;
3. wypracowaniu instrumentów wsparcia finansowego (np. poprzez rozszerzenie oferty preferencyjnych kredytów lub innej formy rekompensaty) na rzecz osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami, na wymianę pokryć dachowych i elewacyjnych. W ocenie NIK - wysokie koszty modernizacji pokryć dachowych i elewacyjnych stanowią istotną barierę w usuwaniu wyrobów zawierających azbest, szczególnie na terenach wiejskich. Główny Koordynator powinien opracować i upublicznić informację na temat obowiązujących przepisów w tym zakresie oraz wzorcowy lokalny program usuwania wyrobów zawierających azbest i regulamin przyznawania dofinansowania osobom fizycznym;
4. poszukiwaniu innych (bezpiecznych) sposobów unieszkodliwiania azbestu, zgodnie z rezolucją Parlamentu Europejskiego z 2013 r. oraz ich wdrożenie.
W ocenie NIK zasadnym jest rozważenie przez Radę Ministrów, przekazania zarządzania Programem - Ministrowi Środowiska. Przemawia za tym powiązanie zadań Programu i ich finansowania z zadaniami określonymi w ustawie Prawo ochrony środowiska. Sprawy związane z finasowaniem zadań z zakresu ochrony środowiska, w tym zmierzające do oczyszczenia kraju z azbestu, regulują bowiem przepisy tej ustawy. Zadania te mogą być finansowane przez NFOŚiGW, wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz przez powiaty i gminy, do których zadań własnych należy finasowanie ochrony środowiska w zakresie ustalonym w ustawie Prawo ochrony środowiska.